Ιστορικά στοιχεία
Η φυλή προέρχεται από το ομώνυμο νησί των Κυκλάδων. Δημιουργήθηκε κυρίως από διασταυρώσεις της τοπικής εγχώριας βραχυκερατικών ζώων με ταύρους φυλής Swiss. Εισαγωγές ταύρων φυλής Swiss αναφέρονται στα νησιά του Αιγαίου πελάγους από τους Ενετούς, ήδη από τον μεσαίωνα. Η πρώτη τεκμηριωμένη εισαγωγή ταύρου Swiss αναφέρεται το 1909. Τα επόμενα 20 - 30 χρόνια πραγματοποιήθηκε εισαγωγή πολλών ταύρων Swiss και μερικών των φυλών Sziget, Simmental, Κριμαίας και Βεσσαραβίας. Κατά τη δεκαετία 1930 οι εισαγωγές ταύρων σταμάτησαν και παράλληλα οι κάτοικοι βελτίωσαν εμπειρικά τα υπάρχοντα ζώα με κατεύθυνση τη δυναμοπαραγωγή, την κρεοπαραγωγή και τη γαλακτοπαραγωγή των αγελάδων. Ο συνολικός αριθμός βοοειδών το 1946 στο νησί της Κέας ανερχόταν σε 1.200 άτομα περίπου. Μετά τη δεκαετία του 1940, η φυλή Κέας εξαπλώθηκε και σε πολλά νησιά των Κυκλάδων, στην Κρήτη και την Πελοπόννησο. Για τη φυλή Κέας έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές αναφορές και μελέτες στις δεκαετίες του 1930 – 1950.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ο αριθμός των αγελάδων της φυλής μειώθηκε δραματικά, κυρίως εξαιτίας της μη χρησιμοποίησης τους πλέον ως ζώο εργασίας στις αγροτικές εργασίες. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο πληθυσμός της φυλής Κέας μειώνονταν σταδιακά ενώ παράλληλα τα χρόνια που ακολούθησαν πραγματοποιήθηκε αθρόα εισαγωγή ταύρων αρχικά φυλής Swiss και μετά φυλής Holstein - Friesian με στόχο την αυξημένη παραγωγή γάλακτος, το οποίο διατίθετο προς μεταποίηση καθημερινά σε γαλακτοβιομηχανίες της Αττικής. Σήμερα αυτή η εμπορική δραστηριότητα έχει σταματήσει λόγω αυξημένου κόστους μεταφοράς. Αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης ήταν η πλήρη εξαφάνιση της φυλής από το νησί μετά το 1980. Παρόμοια τύχη είχε και η αντίστοιχη φυλή αγελάδων Τήνου, από το ομώνυμο γειτονικό νησί. Ωστόσο, και οι δύο φυλές είναι αναγνωρισμένες ως αυτόχθονες φυλές βάσει του άρθρου 5 του ΠΔ 434/1995. Το 2012, η Αμάλθεια, αξιοποιώντας πληροφορίες επισκέφτηκε μαζί με το Κέντρο Ζωικών Γενετικών Πόρων Αθηνών την Μακρόνησο όπου εντοπίσθηκε και ταυτοποιήθηκε ένα αμιγές κοπάδι της φυλής. Αργότερα εντοπίσθηκαν και αρκετά ζώα Κέας στην Τριφυλία, υπολείμματα ενός πληθυσμού που είχε αναπτυχθεί στην περιοχή από ένα πυρήνα 70 καθαρόαιμων ζώων που είχαν μεταφερθεί στην περιοχή πριν το 1960.
Μορφολογικά Χαρακτηριστικά
Η σωματική διάπλαση της φυλής Κέας είναι τυπική μιας γαλακτοπαραγωγικής φυλής. Το βάρος στα αρσενικά φτάνει τα 500 χγρ. ενώ στα θηλυκά τα 250 – 350 χγρ. Το ύψος ακρωμίου των αγελάδων κυμαίνεται από 119 – 131 εκ., ενώ το μήκος του σώματος από 127 – 161 εκ.
Το επικρατέστερο χρώμα είναι το μονόχρωμο ορφνό σε διάφορες διαβαθμίσεις από το ανοικτό με πρόσμιξη ξανθού μέχρι του μέλανος με ορφνή απόχρωση. Το πρόσωπο και το εξωτερικό των αυτιών είναι πιο σκούρα από το σώμα, ενώ το ρινικό κάτοπτρο περιβάλλεται από ανοιχτόχρωμο δακτύλιο. Κατά μήκος της σπονδυλικής στήλης, υπάρχει έγχελυς, ανοικτού χρώματος ορφνού έως αργυρόφαιου ραχιαία λωρίδα η οποία παρατηρείται σχεδόν σε όλα τα ζώα. Τα κέρατα είναι λεπτά, μικρά με κορυφές σκοτεινού χρώματος, του ιδίου χρώματος είναι και οι οπλές των άκρων.
Πληθυσμός
Σήμερα στην Κέα υπάρχουν περίπου 50 άτομα, ενώ λίγα ζώα υπάρχουν στην Κύθνο, στην Μακρόνησο, στην Σαλαμίνα και στην ορεινή Τριφυλία. Ο συνολικός αριθμός των καθαρόαιμων ζώων είναι μικρότερος από 100 άτομα. Η κατάσταση της φυλής θεωρείται ‘Κρίσιμη’.